Έτυχε ή πέτυχε ?

Οι επιλογές, ο χαρακτήρας, οι επιθυμίες, οι ικανότητες και αδυναμίες, σε κάθε μεμονωμένο άτομο είναι ένα φαινόμενο καθαρής τύχης ή το αποτέλεσμα ενός πολυπαραγοντικού συστήματος επιρροής του ατόμου και της κοινωνίας? Προσωπικά θεωρώ όλες αυτές τις παραμέτρους προιόν αποκλειστικής ζύμωσης της κοινωνίας κατά τα πρώτα χρόνια ζωής του ατόμου καθώς και κατά τα τελευταία σε αρκετά μικρότερο βαθμό βέβαια, σε αντίθεση με τις ηλικίες μεταξύ ενηλικίωσης και ως τις αρχές της τρίτης ηλικίας. Αυτές οι διαφορές οφείλονται στην έλλειψη σωματικής αλλά και πνευματικής δύναμης και ιδιαίτερα αυτής της πνευματικής λειτουργίας που λέγεται κριτική σκέψη στις πρώτες δύο περιπτώσεις σε αντίθεση με την τελευταία περίπτωση που το άτομο έχει διαμορφωθεί και ‘’εξοπλιστεί’’ κατάλληλα. Ας ξεκινήσουμε με τις πιθανές επιδράσεις της κοινωνίας στην διαμόρφωση του ατόμου και θα συνεχίσουμε με την οικογένεια και θα καταλήξουμε στο ίδιο το άτομο.

Η κοινωνία είναι ένα σύνθετο προίον που προκύπτει από την προϋπάρχουσα ιστορία και τις τωρινές διεργασίες. Προκύπτει από την αλληλεπίδραση πολιτικής εξουσίας, θρησκευτικού συστήματος, οικονομικών δυνάμεων, πολιτιστικών και ηθικών αξιών, νοοτροπίας, φυσικών περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών, και των υπόλοιπων κοινωνικών συστημάτων. Η κοινωνία δεν είναι απλώς και μόνο το άθροισμα των ατόμων που την απαρτίζουν, αλλά πολλά περισσότερα αφού περιλαμβάνει τις μεταξύ τους αλληλεξαρτήσεις αλλά και με το ίδιο το σύνολο. Η οικονομική κατάσταση και η δυναμική από την οποία χαρακτηρίζεται το σύνολο της οικονομίας έχουν πολλαπλή επίδραση στην διαμόρφωση του χαρακτήρα . Από αυτήν θα εξαρτηθεί το επίπεδο και η ποιότητα εκπαίδευσης, η υγεία, η ασφάλεια, άλλες κοινωνικές δραστηριότητες λόγου χάρη αθλητισμός, πανηγύρια, βραδινές έξοδοι, ποιότητα διατροφής και ένδυσης, πρώτες εργασιακές εμπειρίες κ.α. στοιχεία τα οποία λειτουργώντας αθροιστικά και συνεργιστικά διαμορφώνουν το άτομο. Αξίζει να σημειωθεί πως δεν χρειάζετε απαραιτήτως όλες αυτές οι μεταβλητές να είναι ιδιαίτερα θετικές για την βέλτιστη απόδοση του ατόμου, π.χ. εάν οι πρώτες εργασιακές εμπειρίες είναι ιδιαίτερα δύσκολες μπορεί να ‘’φοβίσει’’ τον έφηβο και να τον θέσει σε μια διαδικασία προβληματισμού για τις προτεραιότητες που πρέπει να δώσει στην ζωή του, κι έτσι να αφιερώνει συγκριτικά περισσότερο χρόνο στην μελέτη από ότι εάν δεν είχε αυτές τις δύσκολες αλλά ιδιαίτερα ωφέλιμες εμπειρίες. ‘’Παν μέτρον άριστον’’ βέβαια. ‘’ Έκαστως στο είδος του και ο Λουμίδης στον καφέ του’’( άσχετο λολλ). Το θρησκευτικό σύστημα και το σύστημα αξιών που αυτό πρεσβεύει έχει το δικό του μερίδιο ευθύνης. Η ουσία δεν είναι ο Χριστός ή ο Βούδας ή ο οποιοσδήποτε άλλος , αλλά οι αξίες και τα ιδανικά που οι ιστορίες τους εμπνέουν και μεταδίδουν στους νέους. Ίσως να αποτελούν ωραία μελετημένα παραμύθια με σκοπό την κίνηση του ενδιαφέροντος του παιδιού και του εφήβου ώστε να περάσουν τα επιθυμητά μηνύματα στο υποσυνείδητο των παιδιών. Οι βασικές αρχές του Χριστιανισμού τουλάχιστον είναι μια υγιής και θεμιτή ‘’πλύση εγκεφάλου’’ που αποφέρει οφέλη και στο άτομο αλλά και στην ίδια την κοινωνία ως σύνολο. Οι πολιτιστικές-ηθικές αξίες και η νοοτροπία της κοινωνίας στην οποία τα παιδιά μεγαλώνουν, λόγου χάρη στην αρχαία Ελλάδα όταν δημιουργήθηκαν οι ολυμπιακοί αγώνες εκτός από την ενίσχυση των δεσμών των πόλεων κρατών που στην πορεία της ιστορίας συγκρότησαν το ελληνικό κράτος εδραίωσε στην συνείδηση όλων τις αξίες της προσπάθειας και της ευγενούς άμιλλας ( ή όπως αλλιώς λέγεται) μεταξύ των διαγωνιζόμενων. Άλλο παράδειγμα αποτελούν χώρες του ανεπτυγμένου ευρωπαϊκού βορρά που η μαζική οικολογική συνείδηση είναι από τις καλύτερες στον κόσμο, αν όχι η καλύτερη. Αυτό φαντάζομαι θα επηρεάζει θετικά την συλλογικότητα και ομαδικότητα, υποβιβάζοντας την ατομικότητα σε επιθυμητά επίπεδα. Τα φυσικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά παίζουν κι αυτά έναν ρόλο. Π.χ. ένας έφηβος που κατοικεί σε μια δύσβατη ορεινή περιοχή με χαμηλές θερμοκρασίες κατά τους χειμερινούς μήνες ενδεχομένως να επηρεαστεί από αυτό το γεγονός με παρόμοιο τρόπο με το προαναφερόμενο θέμα της σκληρής πρώτης εργασιακής εμπειρίας. Επιπλέον μπορεί να έχει μάθει να του αρέσει και να εκτιμά κάποια πράγματα διαφορετικά σε σύγκριση με τον αντίστοιχης ηλικίας έφηβο μιας σύγχρονης μεγαλούπολης. Π.χ. ο πρώτος μπορεί να εκτιμά κι να ενδιαφέρεται για συζήτηση με ηλικιωμένους σε αντίθεση με τον δεύτερο ο οποίος ίσως να τους χλευάζει. Το πολιτικό σύστημα και η πολιτική εξουσία με την σειρά τους επιδρούν π.χ. όσο πιο δημοκρατικό είναι το σύστημα τόσο μεγαλύτερα περιθώρια ανάπτυξης της κριτικής σκέψης δίνει στους πολίτες, ενώ η πολιτική εξουσία επειδή γίνεται σε καθημερινή βάση αντικείμενο συζητήσεων ίσως να επιδρά στα πρότυπα συμπεριφοράς των πολιτών μέσω της διαδικασίας της μίμησης.

Η οικογένεια που αποτελεί αμεσότερο μέσο επηρεασμού του ατόμου. Ενδεχομένως να παίζει κάποιον ρόλο και η ηλικία των γονιών π.χ. με άλλα πρότυπα θα μεγαλώσει ένας έφηβος του οποίου οι γονείς είναι 35 ετών και με άλλα ένας του οποίου οι γονείς είναι στα 60. Στην πρώτη περίπτωση ο έφηβος θα ‘’προσπαθήσει’’ να μιμηθεί τον τρόπο ζωής και γενικότερα συμπεριφοράς των γονιών του π.χ. ο πατέρας του θα εργάζεται καταβάλλοντας μεγαλύτερη προσπάθεια, θα υπάρχει -εφόσον αληθεύει η θεωρία - καλύτερη εφαρμογή του οιδιπόδειου συμπλέγματος, ακόμα και βιολογικά ο έφηβος θα είναι πιο υγιής από την αντίστοιχη περίπτωση με τους μεγαλύτερης σε ηλικία γονείς. Η κοινωνικό-επαγγελματικό-οικονομική θέση των γονιών επηρεάζει τα πρότυπα μίμησης των παιδιών, τα υλικά αγαθά τα οποία μπορούν να τους προσφερθούν, τα άυλα όπως είναι η στοργή και η προσοχή αλλά και τα ‘’έξυπνα’’ (τουλάχιστον έτσι τα αποκαλώ εγώ) δηλαδή αυτά που ως σκοπό έχουν να κινητοποιήσουν κίνητρα και να δώσουν κατευθύνσεις προς θεμιτές δραστηριότητες και συμπεριφορές.

Τέλος το ίδιο το άτομο ‘’ευθύνεται’’ για την συμπεριφορά του μετά από κάποια ηλικία που σωματικώς έχει αναπτυχθεί πλήρως και αντίστοιχα στις πνευματικές λειτουργίες. Αυτή η ηλικία κατά πάσα πιθανότητα συμπίπτει με τα χρόνια της ενηλικίωσης. Από το σημείο αυτό και μετά έχει τον έλεγχο όχι μόνο των βραχυπρόθεσμων συμπεριφορών και δραστηριοτήτων αλλά και των περισσότερο μακροπρόθεσμων που ως αποτέλεσμα έχουν εκτός των άλλων την αναδόμηση της προσωπικότητας του ατόμου, που προφανώς είναι χαμηλότερης δυναμικότητας από την αντίστοιχη ‘’εξωγενής'' διαδικασία που συνέβη κατά την παιδική ηλικία.