ΕΝΟΧΕΣ

Συμπτώματα του ενοχικού συναισθήματος

Το ενοχικό συναίσθημα, ακόμη και όταν δεν παράγει εμφανής παθολογία, είναι αιτίο σοβαρών προβλημάτων. Ας δούμε ποια προβλήματα μπορεί να προκαλέσει στη συμπεριφορά σύμφωνα με τον διακεκριμένο συγγραφέα και ψυχοθεραπευτή Lucio Della Setta.

ΥΠΟΧΟΝΔΡΙΑ

Οι ενοχές γίνονται αιτία να δημιουργηθούν η θανατοφοβία, ο συνεχής και έμμονος φόβος του θανάτου και η υποχονδρία δηλαδή η υπερβολική ανησυχία για τις σωματικές λειτουργίες και τις διάφορες ασθένειες (που είναι μια πιο συγκρατημένη και αμυντική μορφή του ίδιου πράγματος). Δύο είναι οι λόγοι που προκαλούν αυτά τα φαινόμενα.

Ο πρώτος είναι ότι όλες οι ενοχοποιήσεις συνοδεύονται από απόσυρση στοργής και αγάπης, την οποία το μικρό παιδί βιώνει σαν απειλή εγκατάλειψης και θανάτου κι αυτό το αίσθημα παραμένει μέσα στο ενοχικό σύμπλεγμα.

Ο άλλος είναι ότι οι ενοχοποιήσεις, που τραυματίζουν πολύ το παιδί, εμποδίζουν την αυτόνομη ανάπτυξή του και το διατηρούν σε κατάσταση υπερβολικής εξάρτησης από τις ιδέες των γονιών. Όταν μεγαλώσει και αρχίσει να παρατηρεί την πραγματικότητα με τα δικά του μάτια -ωθούμενο από το υψηλότερο επίπεδο συνειδητοποίησης που η κάθε νέα γενιά επιτυγχάνει-, καταλήγει σε συμπεράσματα που εν μέρει διαφέρουν από εκείνα των γονέων για το πώς πρέπει να ζει κανείς τη ζωή του.

Σ’ αυτό το σημείο όμως, καταλαμβάνεται από φόβο μπροστά στην ικανοποίηση των δικών του επιθυμιών, διότι αντιπροσωπεύουν μια παράβαση. Και τότε είτε παραιτείται από αυτές είτε τις ζει αποσπασματικά σε έναν κοπιώδη ασυνείδητο αγώνα για συμβιβασμό των γονεϊκών απαιτήσεων με την προσωπική αντίληψη για τη ζωή. Αυτό είναι μια κατάσταση μερικού ατομικού ψυχικού θανάτου που θυμίζει το αίσθημα του θανάτου. Η εξάλειψη του ενοχικού αισθήματος -το να ζει κανείς όπως ακριβώς θέλει τη ζωή του, θα έλεγε ο Υιιη£- οδηγεί στην εξάλειψη της υποχονδρίας και του υστερικού φόβου του θανάτου, ή τουλάχιστον στον έλεγχό τους σε ικανοποιητικό επίπεδο που επιτρέπει μια καλή ζωή.

Φυσικά, πίσω από αυτόν το φόβο υπάρχει το ένστικτο της επιβίωσης.

ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

Και η δεισιδαιμονία γεννιέται από το ενοχικό αίσθημα. Είναι ένα ψευδαισθητικό αμυντικό μέτρο που βασίζεται σε υπολείμματα της μαγικής σκέψης.

Ένα επίμονο ενοχικό σύμπλεγμα δημιουργεί πάντοτε την αίσθηση της επικείμενης καταστροφής. Εάν αναπολήσουμε την παιδική μας ηλικία -και θυμηθούμε πώς αντιλαμβανόμαστε τότε την πραγματικότητα- θα διαπιστώσουμε ότι δεν υπήρχαν μόνο τιμωρίες, δηλαδή καταστροφικές ήττες που εμφανίζονταν απρόβλεπτα και αναπάντεχα, αλλά και παραβάσεις που παρέμειναν χωρίς αρνητικές συνέπειες. Εμείς ξέρουμε ότι αυτό συμβαίνει τυχαία. Το παιδί, όμως, συμπεραίνει ότι υπάρχουν δυνάμεις, μυστηριώδεις και υπερφυσικές, που αποτρέπουν τη συμφορά, τη δυσμένεια των γονιών. Όταν ενηλικιωνόμαστε, η ιδεοληψία και η δεισιδαιμονία αντιπροσωπεύουν την αναζήτηση τέτοιων δυνάμεων οι οποίες διαφαίνονται σε συμβολικά αντικείμενα όπως το αλάτι, το λάδι, τα ιερά ζώα, οι σκάλες, το αρσενικό/θηλυκό και κυρίως οι αριθμοί, στοιχεία μαγικά που σημαδεύουν το χώρο και το χρόνο, ενώ η προλήψεις και ο εξορκισμός φανερώνουν το σεβασμό προς αυτά.

ΜΑΤΑΙΩΜΕΝΗ ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ

Το ενοχικό αίσθημα ευθύνεται και για την υπερβολική μας ανάγκη να μας υπολογίζουν και να μας αγαπούν, κάτι που έχει ολέθρια αποτελέσματα στις σχέσεις των ζευγαριών.

Πολλοί σύζυγοι, άνδρες και γυναίκες, δαπανούν τεράστιο χρόνο αλληλοκατηγορούμενοι για εγωισμό και για έλλειψη αγάπης και ενδιαφέροντος. Πολλοί άνθρωποι όντως είναι εγωιστές και δεν ξέρουν να αγαπούν, αλλά πώς γίνεται να είναι τόσο διαδεδομένη η αμοιβαία μομφή; Το ενοχικό αί*σθημα λοιπόν, που προϋπάρχει και στους δύο, παράγει αυ*τό το αποτέλεσμα.

Όσο πιο ανεπαρκείς και ένοχοι αισθανόμαστε ασυνειδήτως τόσο πιο πιεστικά προσδοκούμε από το ταίρι μας το σε*βασμό και την εκτίμηση που έμειναν ανεκπλήρωτα στην παιδική ηλικία. Αυτή η απαίτηση όμως, λόγω της παιδικής φόρτισης και άρα της υπερβολικής έντασης και πιεστικότητας, είναι παράλογη και αδικαιολόγητη σε μια σχέση μετα*ξύ ενηλίκων. Οι μόνοι που μπορούσαν και όφειλαν να ικα*νοποιήσουν τη βασική αυτή ανάγκη είναι οι γονείς, κι εάν αυτοί απέτυχαν δεν υπάρχει άνθρωπος που να μπορεί να καλύψει αυτό το κενό, πολύ περισσότερο μάλιστα μέσα σε μια συζυγική σχέση όπου και οι δύο έχουν την ίδια αρχέγονη ανικανοποίητη επιθυμία που επείγεται να ικανοποιηθεί.

Οι αμοιβαίες προσδοκίες των δύο είναι λοιπόν καταδικασμένες να μείνουν ανικανοποίητες, προκαλώντας την έντονη αγανάκτηση προς το σύντροφο που διαψεύδει την επιθυ*μία για απενοχοποίηση. Ο θυμός και η επιθετικότητα παίρνουν τη θέση της ελπίδας και εκφράζονται, όπως είναι φυσικό, μέσα από ένα φαύλο κύκλο αμοιβαίων ενοχοποιήσεων που στόχο έχουν να τονώσουν την αυτοεκτίμηση του ενός μειώνοντας την αυτοεκτίμηση του άλλου.

Χειριζόμαστε επιδέξια τα ίδια όπλα που χρησιμοποίησαν εναντίον μας όταν ήμαστε παιδιά. Μέσα στο ασυνείδητο διαδραματίζεται η μόνιμη σκηνή της εκδίκησης: «Αφού δεν μου δίνεις σημασία εσύ, δεν θα σου δώσω ούτε κι εγώ».

Η αγανάκτηση παραμένει όσο δεν παραιτούμαστε και δεν παραδινόμαστε. Και δυστυχώς πολύ σπάνια η παραίτηση οφείλεται σε κατανόηση του προβλήματος και άρα σε ωριμότητα. Συνήθως είναι αποτέλεσμα κόπωσης και αποθάρρυνσης που βυθίζουν το ζευγάρι σε μνησίκακη σιωπή.

H ΑΝΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

Το ενοχικό αίσθημα προκαλεί τον πνευματικό μηρυκασμό που πλήττει πολλούς ανθρώπους και παράγει την αναποφασιστικότητα. 0 άνθρωπος που αισθάνεται ότι πάντοτε σφάλλει, δεν μπορεί να επιτρέψει στον εαυτό του άλλα λάθη, διότι δεν αντέχει κι άλλες ενοχές. Κι επειδή το απλούστερο των προβλημάτων έχει τουλάχιστον δύο λύσεις, ή τη μία ή την άλλη, μόλις το μυαλό προσανατολιστεί προς τη «μία» αμέσως το ενοχικό αίσθημα υποδεικνύει ότι δεν είναι η σωστή και το μυαλό προσανατολίζεται προς την «άλλη». Για τον ίδιο λόγο μετά γυρίζει πίσω, σαν ένα εκκρεμές που δεν επιτρέπει τη λήψη αποφάσεων.