Τα τεχνητά γλυκαντικά στο μικροσκόπιο
Ρεπορτάζ: Μαίρη Κατσανοπούλου
Μην κάνετε κατάχρηση στα τεχνητά γλυκαντικά και να μην επαφίεστε σε αυτά και μόνο για να χάσετε βάρος. Αυτά τονίζουν οι επιστήμονες, καθώς πολλά προϊόντα «χωρίς ζάχαρη» έχουν πλημμυρίσει τελευταία την αγορά: από σοκολάτες, μπισκότα, τσίχλες, γιαούρτια και αναψυκτικά έως και έτοιμα παρασκευάσματα για γλυκά στο σπίτι.
Τα τεχνητά γλυκαντικά είναι χημικές ή φυσικές ουσίες που προσφέρουν τη γλυκιά γεύση της ζάχαρης χωρίς να έχουν τόσες πολλές θερμίδες όσο αυτή. Επίσης, επειδή τα υποκατάστατα της ζάχαρης είναι πολύ πιο γλυκά από εκείνη, χρειάζονται πολύ μικρότερη ποσότητα για να δημιουργήσουν το ίδιο γλυκό αποτέλεσμα. Εντούτοις, έχει συχνά τεθεί θέμα ασφάλειας για ορισμένες από αυτές.
Βέβαια, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ, δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις ότι κάποιο από τα εγκεκριμένα στις ΗΠΑ τεχνητά γλυκαντικά προκαλεί καρκίνο. Ωστόσο, η Υπηρεσία Τροφίμων και Ποτών (FDA) των ΗΠΑ έχει θεσπίσει «αποδεκτή ημερήσια κατανάλωση» για κάθε γλυκαντικό. Επιπλέον, δεν επιτρέπει τη χρήση κυκλαμικών γλυκαντικών στις ΗΠΑ, τα οποία κυκλοφορούν στην Ελλάδα μέσα σε λάιτ αναψυκτικά.
Κοινός «εχθρός» βέβαια, είναι η ζάχαρη. «Δυστυχώς, υπάρχει πράγματι ένα τεράστιο πρόβλημα με την ποσότητα της ζάχαρης στα επεξεργασμένα τρόφιμα», λέει ο καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης κ. Αντώνης Καφάτος.
«Οι ποσότητες αυτές είναι πολύ μεγάλες στα δημητριακά πρωινού, στις σοκολάτες (όπου αποτελεί το πρώτο σε ποσότητα συστατικό), στα μπισκότα και στα παγωτά (όπου η ζάχαρη αποτελεί το δεύτερο σε ποσότητα συστατικό μετά το αλεύρι ή το γάλα αντίστοιχα), ακόμα και σε φάρμακα. Μάλιστα, δεν αναγράφουν στις ετικέτες τα γραμμάρια της ζάχαρης που περιέχει το προϊόν».
Είναι, όμως, η ζάχαρη ένα τόσο «κακό» τρόφιμο; «Έχει πολύ υψηλό γλυκαιμικό δείκτη και ανεβάζει πολύ γρήγορα το σάκχαρο και την ινσουλίνη στο αίμα, αυξάνοντας έτσι _ σε μακροχρόνια χρήση _ τις πιθανότητες για ανάπτυξη σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 και παχυσαρκίας», τονίζει ο κ. Καφάτος. «Βέβαια, εάν δεν τρως επεξεργασμένα προϊόντα με πολλή ζάχαρη και βάζεις ελάχιστη ζάχαρη κάθε μέρα στη διατροφή σου (1-2 κουταλάκια στον καφέ ή στο τσάι), δεν υπάρχει πρόβλημα με τη ζάχαρη, ακόμα και εάν είσαι διαβητικός. Και επομένως, δεν έχεις ανάγκη και από τις γλυκαντικές ουσίες ως υποκατάστατα της ζάχαρης».
Για το πιο συνηθισμένο πλέον γλυκαντικό, την ασπαρτάμη, ο κ. Καφάτος επισημαίνει: «Μπορεί να μη δίνει θερμίδες, αλλά τα αμινοξέα της υδρολύονται και διασπώνται σε τοξικές ουσίες (όπως μεθυλαλκοόλη και φορμαλδεΰδη). Σε μεγάλες, λοιπόν, ποσότητες, η ασπαρτάμη έχει κυτταροτοξική δράση. Κυτταροτοξικό είναι ένα τρόφιμο που επιδρά στο ανθρώπινο κύτταρο, προκαλώντας νευρολογικές βλάβες (όπως Αλτσχάιμερ ή τρόμο) ή πιθανώς και καρκίνο».
Για τις γλυκαντικές ουσίες σουκραλόζη και ακεσουλφάμη, ο κ. Καφάτος σχολιάζει: «Η σουκραλόζη δεν φαίνεται να έχει καρκινογόνο ή κυτταροτοξική επίδραση και είναι ανθεκτική στη θερμότητα (επομένως, μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο μαγείρεμα, σε αντίθεση με την ασπαρτάμη). Όσον αφορά την ακεσουλφάμη, πιστεύουμε ότι χρειάζονται πιο μακροχρόνιες μελέτες για τη δράση της».
Υπάρχει ασφαλής γλυκαντική ουσία που μπορούμε να χρησιμοποιούμε άφοβα; «Φαίνεται ότι η πιο αθώα είναι η φρουκτόζη, η οποία προέρχεται από φρούτα και μπορεί να δίνει 4 θερμίδες ανά γραμμάριο (όσο και η ζάχαρη), αλλά δεν αυξάνει πολύ το σάκχαρο του αίματος, καθώς απορροφάται πιο αργά από τον οργανισμό σε σχέση με τη ζάχαρη», απαντά ο κ. Καφάτος.
Ειδικά για τα παιδιά και τις εγκύους, ο κ. Καφάτος συνιστά: «Kαλύτερα να αποφεύνουν τις τεχνητές γλυκαντικές ουσίες. Τα παιδιά που χρησιμοποιούν τσίχλες, μπορούν να μασάνε τις κλασικές με τη ζάχαρη και μετά να πλένουν τα δόντια τους _ ώστε να μην κινδυνεύουν από τερηδόνα _ ή, εάν αγοράζουν αυτές με ασπαρτάμη, να μη μασάνε πάνω από 1-2 την ημέρα».
«Χωρίς μέτρο»
Το βασικό θέμα με τις τεχνητές γλυκαντικές ουσίες δεν είναι η ασφάλειά τους, αλλά το ότι μας απομακρύνουν όλους _ και ιδιαίτερα τα παιδιά _ από την έννοια του μέτρου στη γλυκιά γεύση.
Αυτό τονίζει η αναπληρώτρια καθηγήτρια Υγιεινής και Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Αντωνία Τριχοπούλου και εξηγεί: «Τα λάιτ προϊόντα έχουν μεγάλη διαφημιστική προβολή και αποδιοργανώνουν τους καταναλωτές. Τα προϊόντα αυτά, που γέμισαν την αγορά από τη δεκαετία του 1980 με σκοπό την καταπολέμηση της παχυσαρκίας, διαπιστώθηκε στις ΗΠΑ εδώ και περίπου δέκα χρόνια ότι μάλλον πάχαιναν παρά αδυνάτιζαν όσους τα χρησιμοποιούσαν.
»Αυτό συμβαίνει, γιατί είτε τα προϊόντα "χωρίς ζάχαρη" δεν έχουν πάντα λιγότερες θερμίδες (αφαιρούν τη ζάχαρη, αλλά για να είναι νόστιμο το προϊόν αυξάνουν το λίπος) είτε γιατί όσοι τα χρησιμοποιούν κάνουν κατάχρηση σε αυτά. Είχαμε περίπτωση πολιτικού με διαβήτη, ο οποίος έπεσε σε διαβητικό κώμα από τα πολλά λάιτ προϊόντα!».
Η κ. Τριχοπούλου εφιστά την προσοχή στα παιδιά: «Ιδίως για τα παιδιά, τα τρόφιμα με τεχνητά γλυκαντικά τα κάνουν να χάνουν τη γευστική εμπειρία του μέτρου στο γλυκό. Τα συνηθίζουν στα γλυκιά γεύση και δεν τα μαθαίνουν να ικανοποιούνται με λιγότερα γλυκά. Με αυτήν την έννοια, τα τεχνητά γλυκαντικά δεν αποτελούν μέρος της υγιεινής διατροφής. Όσον αφορά την ασφάλειά τους, όσα είναι εγκεκριμένα από διεθνείς οργανισμούς δεν έχουμε κατά τεκμήριο λόγο να αμφισβητούμε την ασφάλειά τους».
Η κ. Τριχοπούλου συμβουλεύει: «Ο άνθρωπος πρέπει να τρώει το πραγματικό προϊόν που τον ευχαριστεί (π.χ. ένα κανονικό γαλακτομπούρεκο), αλλά όχι συχνά και όχι σε μεγάλες ποσότητες. Όλα είναι θέμα μερίδας και συχνότητας».
Οι γλυκαντικές ουσίες
Πολυόλες
Ο κλινικός διαιτολόγος, αντιπρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Διατροφής, κ. Κωνσταντίνος Ξένος, μας «ξεναγεί» στον κόσμο των τεχνητών γλυκαντικών: «Συχνά, σε τρόφιμα για άτομα με διαβήτη αναφέρονται ως γλυκαντικές ουσίες οι πολυόλες», λέει.
«Οι πολυόλες (ή σακχαροαλκοόλες) είναι μια ομάδα υδατανθράκων χαμηλής απορρόφησης από τον ανθρώπινο οργανισμό, με συνέπεια να μην επηρεάζουν τα επίπεδα του σακχάρου όσο τα γνωστά σάκχαρα των τροφών και αφετέρου να έχουν χαμηλότερη θερμιδική απόδοση από αυτά (2,4 θερμίδες έναντι 4 θερμίδων ανά γραμμάριο, αντίστοιχα).
»Οι πολυόλες έχουν χαρακτηριστεί από όλους τους αρμόδιους παγκόσμιους επιστημονικούς φορείς ως απολύτως ασφαλείς ουσίες. Η μόνη "παρενέργεια" που μπορεί να προκύψει από την κατανάλωση τέτοιων ουσιών, είναι η υπακτική δράση και αυτό συμβαίνει σε πολύ μεγάλες ποσότητες κατανάλωσης». Δύο από τις πιο δημοφιλείς πολυόλες που συναντάμε στα τρόφιμα είναι η ξυλιτόλη και η μαλτιτόλη, με γλυκαντική ισχύ όμοια με τη ζάχαρη.
Σουκραλόζη
Τον τελευταίο καιρό, πολύς λόγος γίνεται για μια καινούργια γλυκαντική ουσία, τη σουκραλόζη. «Η σουκραλόζη παράγεται από τη γνωστή μας ζάχαρη και δεν μεταβολίζεται στον ανθρώπινο οργανισμό, συνεπώς έχει μηδενική θερμιδική αξία», εξηγεί ο κ. Ξένος.
«Η γλυκαντική της ισχύς είναι 600 φορές μεγαλύτερη της ζάχαρης, άρα απαιτείται ελάχιστη ποσότητα για να πετύχουμε ανάλογο γλυκαντικό αποτέλεσμα με τη ζάχαρη. Η γεύση της μοιάζει πολύ με αυτή της ζάχαρης. Η σουκραλόζη έχει χαρακτηριστεί από όλους τους αρμόδιους παγκόσμιους επιστημονικούς φορείς ως απολύτως ασφαλής ουσία».
Κυκλαμικά οξέα
Πολλά λάιτ αναψυκτικά που κυκλοφορούν στην Ελλάδα περιέχουν κυκλαμικά οξέα. «Το κυκλαμικό οξύ είναι μια γλυκαντική ουσία της οποίας η κυκλοφορία απαγορεύτηκε εδώ και 40 χρόνια στην Αμερική (από το 1969), αφού μελέτες σε ποντίκια, αλλά και πρωτεύοντα θηλαστικά, έδειξαν πιθανή καρκινογόνο δράση και ατροφία όρχεων», τονίζει ο κ. Ξένος.
«Στη χώρα μας κυκλοφορεί γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση το έχει εγκρίνει ως ασφαλές για κατανάλωση. Σε αντίθεση με τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων, αλλά και αντίστοιχοι φορείς σε Αυστραλία, Καναδά και Ασία, έλαβαν γνώση περίπου 75 νεώτερων επιστημονικών ερευνών για το κυκλαμικό οξύ και κατέληξαν ότι είναι ασφαλές, επιτρέποντας την κυκλοφορία του στις χώρες που ελέγχουν».
Πάντως, επειδή το θέμα εξακολουθεί να δημιουργεί ερωτηματικά, ακόμα και επερωτήσεις στη
Βουλή, οι επιστήμονες συνιστούν τα αναψυκτικά αυτά να μην αποτελούν καθημερινή συνήθεια. «ʼλλωστε, η δράση της οποιαδήποτε ουσίας είναι δοσοεξαρτώμενη και οι ποσότητες κυκλαμικού οξέος που μπορεί να ενοχοποιηθούν βάσει των παλαιών μελετών, δεν μπορεί να προσεγγιστούν, αν κάποιος ακολουθεί τον χρυσό κανόνα του μέτρου», λέει ο κ. Ξένος. Η γλυκαντική ισχύς του κυκλαμικού οξέος, το οποίο δεν αποδίδει καθόλου θερμίδες, είναι 30 - 50 φορές μεγαλύτερη της ζάχαρης.
Ασπαρτάμη
Πολλά έχουν ακουστεί για την ασπαρτάμη (Ε951), που χρησιμοποιείται κυρίως σε αναψυκτικά λάιτ, αλλά κυκλοφορεί και σε μορφή ταμπλέτας. «Η ασπαρτάμη αποτελεί συνδυασμό δύο αμινοξέων, της φαινυλαλανίνης και του ασπαρτικού οξέος», λέει ο κ. Ξένος. «Αποδίδει 4 θερμίδες ανά γραμμάριο (όσες δηλαδή και η ζάχαρη), είναι όμως 200 φορές πιο γλυκιά από αυτή και άρα απαιτείται απειροελάχιστη ποσότητα ασπαρτάμης για να πετύχουμε το ίδιο γλυκαντικό αποτέλεσμα με τη ζάχαρη».
Λόγω της ποσότητας φαινυλαλανίνης που περιέχει, δεν είναι κατάλληλη για άτομα που πάσχουν από φαινυλκετονουρία. Για τους υπόλοιπους, όμως; «Ο μεταβολισμός της ασπαρτάμης στον ανθρώπινο οργανισμό αποδίδει μεθανόλη, ουσία που σε συγκεκριμένα ποσά είναι επικίνδυνη για την υγεία», επσιημαίνει ο κ. Ξένος.
«Έτσι, λοιπόν, στην Ευρώπη η επιστημονική επιτροπή τροφίμων και η επιτροπή ειδικών σε πρόσθετα τροφίμων των FAO/WHO, έχουν θέσει ως ασφαλές το όριο των 40 mg ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί για έναν μέσο ενήλικα των 70 κιλών, σε 20 κουτάκια αναψυκτικού λάιτ ημερησίως ή 97 δισκία γλυκαντικού, που εμπεριέχει κυρίως ασπαρτάμη».
Το 2006 πήρε μεγάλη δημοσιότητα μία μελέτη από Ιταλούς, η οποία συσχέτιζε την κατανάλωση της ασπαρτάμης με καρκινογένεση στα ποντίκια. «Τον Μάιο του 2006, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) εξέδωσε εκ νέου ανακοίνωση, σύμφωνα με την οποία η ασπαρτάμη θεωρείται ασφαλής, καθώς τα επιστημονικά στοιχεία που υπάρχουν έως τώρα, δεν δείχνουν καρκινογένεση ή άλλα προβλήματα υγείας στον άνθρωπο», λέει ο κ. Ξένος.
Ακεσουλφάμη
Η ακεσουλφάμη-Κ (E950) είναι μια ουσία 200 φορές γλυκύτερη από τη ζάχαρη, ανθεκτική σε υψηλές θερμοκρασίες και χωρίς θερμίδες. «Έλεγχοι και περισσότερες από 50 μελέτες έχουν εδώ και 25 χρόνια οδηγήσει στην έγκρισή της από την Επιστημονική Επιτροπή για τα Τρόφιμα (SCF) και το FDA», μας πληροφορεί ο κ. Ξένος. «Η ασφάλειά της επανεξετάστηκε το 2003 (SCF) και η χρήση της θεωρήθηκε ασφαλής για όλες τις πληθυσμιακές ομάδες».
Σακχαρίνη
Η πρώτη τεχνητή γλυκαντική ύλη, η σακχαρίνη (Ε 954), που ανακαλύφθηκε τυχαία στο Πανεπιστήμιο Χόπκινς πριν από 130 χρόνια, είχε επίσης προκαλέσει μεγάλες ανησυχίες παλαιότερα. «Είναι 300 φορές γλυκύτερη από τη ζάχαρη και δεν αποδίδει θερμίδες», λέει ο κ. Ξένος. «Με εξαίρεση τη μελέτη σε ποντίκια το 1977, που τη συνέδεσε με την εμφάνιση καρκίνου, μελέτες σε ανθρώπους έχουν δείξει ότι δεν προκαλεί καρκινογένεση και σήμερα κυκλοφορεί σε περισσότερες από εκατό χώρες».
7 συμβουλές προστασίας
1. Να διαβάζετε πάντα στις ετικέτες των τροφίμων και των φαρμάκων το ποσοστό της ζάχαρης ή την τεχνητή γλυκαντική ουσία που περιέχουν.
2. Να αποφεύγετε τα επεξεργασμένα τρόφιμα με μεγάλο ποσοστό ζάχαρης.
3. Να χρησιμοποιείτε μόνο 1-2 κουταλάκια ζάχαρη (ή ακόμα καλύτερα, μέλι) την ημέρα στη διατροφή σας.
4. Να μην κάνετε κατάχρηση σε τρόφιμα με τεχνητά γλυκαντικά (ακόμα και τσίχλες).
5. Τα παιδιά και οι έγκυες να αποφεύγουν τις τροφές με τεχνητά γλυκαντικά.
6. Eάν έχετε διαβήτη, να ξέρετε ότι ορισμένα τρόφιμα «χωρίς ζάχαρη» (όπως γιαούρτια) μπορεί να επηρεάσουν το σάκχαρο του αίματός σας, λόγω άλλων υδατανθράκων που περιέχουν, ενώ άλλα τέτοια προϊόντα (π.χ. σοκολάτες, μπισκότα) περιέχουν γλυκαντικά που έχουν θερμίδες (όπως σορβιτόλη και μανιτόλη), που επηρεάζουν το σάκχαρο του αίματος.
7. Όσοι κάνετε δίαιτα, να θυμάστε ότι και τα λάιτ προϊόντα με υποκατάστατα ζάχαρης μπορεί να περιέχουν θερμίδες.
Πηγή : ΤΑ ΝΕΑ Ένθετο Υγεία
