Στην αρχαία Ελλάδα, το γέλιο έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης. Εθεωρείτο δώρο της Αφροδίτης και σε πολλές πόλεις υπήρχαν ναοί λατρείας του Γέλωτος. Ο Ιπποκράτης πίστευε στη θεραπευτική αξία του γέλιου. Ο Μένανδρος έλεγε ότι «Αυτός που σε κάνει να γελάς, σε βοηθάει να ζεις».
Στο πέρασμα των αιώνων, σε πολλές «πολιτισμένες» κοινωνίες, το γέλιο «έπεσε σε δυσμένεια» κακοχαρακτηρίστηκε και συχνά συνδέθηκε με την τρέλα ή ακόμα και με τις δυνάμεις του κακού.
Η θετική επίδραση του γέλιου στη σωματική, ψυχική και διανοητική κατάσταση των ανθρώπων «ξαναανακαλύφθηκε» πάλι στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, τη δεκαετία του 60. Σημαντική ώθηση προς αυτή την κατεύθυνση έδωσε το βιβλίο «Η Ανατομία μιας Ασθένειας», που εξέδωσε, το 1979, ο Νόμαν Κάζινς. Σε αυτό περιγράφει πώς επέζησε μιας πολύ επικίνδυνης ασθένειας – με την οποία διαγνώστηκε, το 1964 – με τη βοήθεια του χιούμορ και του γέλιου. Αυτή η ιστορία έφερε σε αμηχανία τους επιστήμονες της εποχής και ενέπνευσε μεγάλο αριθμό ερευνών.
Πρωτοπόροι που μελέτησαν συστηματικά το πώς επιδρά το γέλιο στα σημαντικά συστήματα του ανθρώπινου σώματος ήταν γιατροί, όπως ο Γουίλιαμ Φράι (ψυχίατρος, Πανεπιστήμιο Στάνφορντ) και ο Λι Μπερκ (ερευνητής στον τομέα της Ψυχο-νευρο-ανοσολογίας, στο Πανεπιστημιακό Κέντρο Λόμα Λίντα). Αυτές οι πρώτες έρευνες απέδειξαν ότι το πρόσχαρο γέλιο μειώνει την αρτηριακή πίεση, βελτιώνει τη λειτουργία της καρδιάς και των πνευμόνων, μειώνει τις ορμόνες του άγχους, παράγει φυσικά αναλγητικά (ενδορφίνες) και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Οι έρευνες συνεχίζονται και σήμερα, εμπλουτίζουν τη σχετική επιστημονική γνώση και ανοίγουν συνεχώς νέους δρόμος για «θεραπευτικές» εφαρμογές αυτών των ανακαλύψεων στη διαχείριση του ψυχικού και σωματικού πόνου.
Οι μελέτες έχουν αποδείξει ότι το γέλιο είναι φυσικό αντίδοτο στο στρες. Από την άποψη της φυσιολογίας του σώματος, το γέλιο και το στρες είναι τα δύο αντίθετα άκρα…Όλοι έχουμε ζήσει την εμπειρία του «νευρικού γέλιου» σαν αντίδραση μετά από μια κατάσταση έντονου στρες ή φόβου. Οι κινήσεις του γέλιου – συνεχείς εκπνοές και κινήσεις του διαφράγματος – είναι ένας φυσικός μηχανισμός εξισορρόπησης και εξουδετέρωσης των αρνητικών επιπτώσεων του στρες. Το γέλιο χαλαρώνει το σώμα, αλλάζει την ψυχική αλλά και τη διανοητική μας κατάσταση.
Το γέλιο είναι μια βασικά συλλογική εμπειρία – καθώς σπανίως γελάμε μόνοι μας – και όπως έχουν δείξει σχετικές έρευνες το γέλιο δεν έχει ανακουφιστική επίδραση μόνο στο άτομο που γελά, αλλά μπορεί να έχει και σε όσους βρίσκονται μαζί. Δηλαδή το γέλιο δεν είναι μόνο ένας μηχανισμός εκτόνωσης και θεραπείας της ψυχοσωματικής έντασης είναι και μηχανισμός ενίσχυση και σύσφιξης των διαπροσωπικών σχέσεων και των κοινωνικών δεσμών.
Γιατί δεν γελάμε λοιπόν;;; Εφόσον πια είναι και επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι ισχύουν όλα όσα προαναφέραμε, είναι απορίας άξιον γιατί οι περισσότεροι «πολιτισμένοι» άνθρωποι όσο μεγαλώνουν γελούν όλο και λιγότερο και αντιμετωπίζουν με αμηχανία, επιφύλαξη ακόμα και οργή τυχόν προτροπές να αξιοποιήσουν τις «θεραπευτικές ιδιότητες του γέλιου»… ή με άλλα λόγια να «αφήσουν έστω και για λίγο» τη σοβαρή αντιμετώπιση των προβλημάτων τους. Η απάντηση είναι ότι όποιος γελάει πολύ και εύκολα μπορεί να θεωρηθεί «μη-σοβαρός». Ένα από τα πρώτα πράγματα που «κόβονται» στο σχολείο είναι τα γέλια. Μεγαλώνουμε κυνηγημένοι από την απειλή ότι θα φανούμε γελοίοι και ελαφρόμυαλοι. Ενηλικιωνόμαστε και μας έχει γίνει κυριολεκτικά πλύση εγκεφάλου ότι, για να μας πάρουν οι άλλοι σοβαρά, πρέπει να δείχνουμε σοβαροί. Για να παραμείνουμε σοβαροί, πρέπει «να έχουμε τον έλεγχο» των συναισθηματικών εκδηλώσεων και της συμπεριφοράς μας. Αυτή η προσπάθεια διατήρησης του ελέγχου ενισχύει τον ανταγωνισμό και την καχυποψία και τελικά μας οδηγεί σταδιακά στην αποξένωση από τον εαυτό μας και τους άλλους.
Σύμφωνα με τους ανθρωπολόγους, αν και το γέλιο μπορεί να είναι μέσο επίδειξης εξουσίας και επιβολής, όταν γελάμε σε βάρος κάποιου, όταν, όμως, γελάμε μαζί με κάποιον άλλο άνθρωπο, μοιραζόμαστε μια κοινή εμπειρία ανακούφισης που συνήθως σχετίζεται με την απομάκρυνση από κάποιον (πραγματικό ή φανταστικό) κίνδυνο. Το γέλιο μας κάνει να νιώθουμε καλά, γιατί εξουδετερώνει επώδυνα συναισθήματα, όπως φόβο, θυμό, ανία, απελευθερώνοντάς τα. Αυτή η απελευθέρωση μπορεί να παρεμποδίσει ή και να σταματήσει τις αψιμαχίες, να εξομαλύνει τις εντάσεις και να μας βοηθήσει να δούμε και να κατανοήσουμε την οπτική γωνία των άλλων ανθρώπων.
Σε πολλές κοινωνίες υπάρχουν στην παράδοσή τους ειδικές τελετουργίες γέλιου, με στόχο τη διαχείριση προβλημάτων στις σχέσεις και τη σύσφιξη των ομαδικών και κοινωνικών δεσμών.
Παραδείγματα:
– Οι Εσκιμώοι της Γροιλανδίας συνηθίζουν να λύνουν τις διαφορές τους με «μονομαχίες γέλιου». Οι αντιμαχόμενοι κάθονται αντικριστά και κερδίζει αυτός που θα κάνει τους άλλους να γελάσουν περισσότερο.
– Πολλές αφρικανικές φιλές διοργανώνουν γιορτές γέλιου και χαράς, όταν υπάρχουν προβλήματα στη λειτουργία της κοινότητάς τους.
– Φυλές Ινδιάνων οργανώνουν θεραπευτικά φεστιβάλ γέλιου και μέσα από τελετουργίες γέλιου διώχνουν τα κακά πνεύματα και καλούν τα καλά.
Οι γιορτές γέλιου και χαράς υπάρχουν, σχεδόν, σε όλους τους πολιτισμούς. Οι απόκριες είναι το ελληνικό και ευρωπαϊκό αντίστοιχο.
Tο γέλιο και το παιχνίδι έχει αποδεδειγμένες θετικές επιδράσεις και στις σχέσεις των δύο φύλων, αλλά και στις οικογενειακές σχέσεις . Όπως είπε μια νέα γυναίκα, περιγράφοντας τη βελτίωση της σχέσης της με τον άντρα της, μετά από ένα «θεραπευτικό πρόγραμμα γέλιου» που έκαναν μαζί: «Αν μπορούμε να γελάσουμε μαζί, μπορούμε να ζήσουμε και μαζί…..».
Σύμφωνα με τον Max Eastman: “Ερχόμαστε στον κόσμο προικισμένοι με την ενστικτώδη τάση να γελάμε και να έχουμε αυτήν την αίσθηση που παρουσιάζεται με παιγνιώδη τρόπο ως αντίδραση στους πόνους. Αν και το γέλιο συχνά πυροδοτείται από πράγματα που είναι αστεία, δεν έχει σχέση με «αστείο». Το γέλιο έχει σχέση με την ανακούφιση του πόνου και ως εκ τούτου είναι ιδιαίτερα κατάλληλο για όλα τα πράγματα στη ζωή, που δεν είναι διόλου διασκεδαστικά. Όταν μπορούμε να «παίξουμε με τον πόνο μας», το αποτέλεσμα είναι το γέλιο.”
Είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να διακινούμε το σημαντικό από το ασήμαντο χωρίς να χάσουμε την ικανότητα μας να παίρνουμε τα πράγματα και με παιχνιδιάρικο τρόπο. To να είμαστε πάντα «σοβαροί» σε σχέση με σημαντικά πράγματα, μπορεί να μας εγκλωβίσει μέσα στον πόνο. Μπορεί το γέλιο να μην είναι πανάκεια, να μη λύνει όλα τα προβλήματα, να μην αλλάζει και να μην εξαφανίζει τα δύσκολα πραγματικά γεγονότα που συναντάμε στη ζωή. Όμως, αν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να μη χάνει την παιγνιώδη διάθεση – ακόμα και μπροστά σε πραγματικά μεγάλες δυσκολίες και απώλειες – στην πραγματικότητα του επιτρέπουμε να μένει συνδεδεμένος με τη χαρά και το νόημα της ζωής.
Ας δημιουργήσουμε, λοιπόν, τις δικές μας καθημερινές «τελετουργίες σύνδεσης με τη χαρά, το παιγνίδι και το γέλιο:
– Ας βάλουμε το έξυπνο και καλοπροαίρετο χιούμορ στην καθημερινότητά μας – όπως πλένουμε τα δόντια μας και χτενίζουμε τα μαλλιά μας….!
– Ας καθιερώσουμε τα αστεία και την παιχνιδιάρικη διάθεση με το/τη σύντροφο, τα παιδιά μας!
– Ας συναντιόμαστε με τους φίλους μας όχι μόνο για να μιλάμε για προβλήματα, αλλά και για να γελάμε…!
– Ας κάνουμε καθημερινά για λίγα λεπτά εξάσκηση στο να βλέπουμε και την αστεία πλευρά της ζωής!
