Η τοξικολογία της συμπεριφοράς
Από ένα άρθρο (στη συνέχεια ίσως παραθέσω και άλλες ενότητες).
Ο Παυλώφ και οι μπηχεβιοριστές (Γουώτσον, Σκίννερ κ.ά.) στήριξαν τη θεωρία τους για τον άνθρωπο στη λειτουργία των εξαρτημένων ανακλαστικών. Ο ανθρώπι*νος εγκέφαλος κατά τη γέννηση είναι tabula rasa (λευκό χαρτί), λένε, και το τι θα γίνει κατόπιν ο άνθρωπος εξαρτάται από το είδος των εξαρτημένων ανακλαστικών που θα αναπτύξει, δηλαδή, σε τελευταία ανάλυση, από το είδος των περιβαλλοντικών επιδράσεων που θα δεχθεί. Ο Γουώτσον4 (σελ. 104), σε μια συχνά παρατιθέμενη πα*ράγραφο, πολύ ενδεικτική των αντιλήψεων του, γράφει:
«Δώστε μου μια ντουζίνα υγιή παιδιά, χωρίς σωματι*κές παραμορφώσεις, καθώς και έναν κόσμο όπως τον θέλω, για να τα αναθρέψω μέσα σ\' αυτόν. Σάς εγγυώμαι ότι μπορώ να πάρω όποιο θέλω στην τύχη και να το κάνω ό,τι θέλω - γιατρό, δικηγόρο, καλλι*τέχνη, έμπορο, ακόμη και ζητιάνο ή κλέφτη, ανεξάρ*τητα από τις κλίσεις και τις ικανότητές του ή την καταγωγή του».
«Οι προσαρμοστικές αλλαγές της δομής, σαν αντίδρα*ση στην αλλαγή των συνθηκών του περιβάλλοντος, είναι συχνότερες στα ανώτερα φυτά παρά στα ανώ*τερα ζώα. Υπάρχουν μεγαλύτερα περιθώρια για μια τέτοια αλλαγή: ο άνθρωπος ή ο σκύλος έχει έναν λίγο-πολύ καθορισμένο αριθμό μερών, λόγου χάρη δοντιών, πλευρών ή δακτύλων, ενώ η βελανιδιά μπο*ρεί να αναπτύξει ρίζες, φύλλα και κλαδιά σε διάφο*ρους αριθμούς και μορφές, ανάλογα με τις ιδιομορ*φίες του εδάφους στο οποίο μεγαλώνει ή ανάλογα με την ένταση του φωτός που πέφτει πάνω της.
Η ευελι*ξία παρουσιάζεται συχνά σαν αντίδραση των φυτών στο φως. Το νεαρό φυτό εξαρτάται από τις θρεπτικές ουσίες που περιείχε το σπέρμα, μέχρις ότου βγάλει πράσινα φύλλα, στα οποία, με την παρουσία φωτός, μπορούν να συντεθούν νέες θρεπτικές ουσίες. Νεαρά φυτά που βρίσκονται στο σκοτάδι ψηλώνουν συνήθως ταχύτερα από εκείνα που εκτίθενται ατό φως.
Τελικά, αν παραμείνουν ατό σκοτάδι, τα νεαρά φυτά πεθαίνουν, αλλά κάτω από φυσικές συνθήκες η τα*χύτερη ανάπτυξή τους αυξάνει τις πιθανότητές τους να φθάσουν στο φως κι έτσι να επιζήσουν».
########
Παρ\' όλες τις δυσκολίες που συναντά η μελέτη μιας τόσο λεπτής παραμέτρου όπως είναι η συμπεριφορά, αρχίζουν να γίνονται κάποια βήματα. Υ*πάρχουν, για παράδειγμα, βάσιμες ενδείξεις ότι υψηλά επίπεδα όζοντος στο περιβάλλον οδηγούν σε μείωση της αυθόρμητης δραστηριότητας, ενώ πειραματικά σε ποντί*κια διαπιστώθηκε επιβράδυνση σε ορισμένα ανακλαστικά και απαίτηση μεγαλύτερου χρόνου για εκμάθηση κάποιου καθήκοντος. Επίσης χρόνια έκθεση παιδιών σε υψηλά επίπεδα μολύβδου του περιβάλλοντος οδηγεί σε μια ελα*φρά διανοητική καθυστέρηση.
Οδηγούμαστε έτσι στην άποψη ότι το στρες του σημερινού κατοίκου των πόλεων δεν οφείλεται μόνο στον αγχώδη τρόπο ζωής και στο μεγάλο συνωστισμό, αλλά και στη μόλυνση του περιβάλ*λοντος, που ασκεί μια άμεση επίδραση πάνω στο νευρικό μας σύστημα και στις εγκεφαλικές λειτουργίες.
Σήμερα βλέπουμε ότι η μελέτη της συμπεριφοράς όχι μόνο αποτελεί μια χαρακτηριστική στροφή της σύγχρονης σκέψης, αλλά απασχολεί και τον μέσο άνθρωπο περισσό*τερο από ποτέ άλλοτε. Σαν απόδειξη αναφέρουμε το γεγονός της αυξανόμενης ζήτησης ψυχολογικών βιβλίων και γενικότερα βιβλίων πάνω στα προβλήματα της συμπε*ριφοράς. Αυτό δεν οφείλεται μόνο στη σημασία της σαν σύστημα προσαρμογής στις περιβαλλοντικές απαιτήσεις. Είναι προπαντός η «δυσλειτουργία» αυτού του συστήματος στη σημερινή ζωή, με τα άγχη και τις δυσκολίες στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, που έχει προκαλέσει τόσο ενδιαφέρον στο ευρύ κοινό.
Ο Χάνε Άιζενκ υποστηρίζει ότι το ένα τρίτο των σημερινών ανθρώπων πάσχει από κάποια μορφή νεύρωσης, από την πιο ήπια μέχρι την πιο βαριά. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που θα είχαν τη διάθεση να του αμφισβητήσουν αυτή τη διαπίστωση.