Ο Μύθος Περι Χημικής Ανισορροπίας και Μοντέρνες Θεωρίες για την Κατάθλιψη
Χαιρετώ το e-psychology. Λοιπόν, ήμουν έτοιμος να ποστάρω αυτό το μήνυμα στο θρεντ της Christialena για την έρευνα της στην σχέση μεταξύ αντικαταθλιπτικών και placebo-effect, αλλά επειδή μου βγήκε λίγο μεγάλο και κάπως ενημερωτικό, είπα να το κάνω ξεχωριστό θέμα.
Λοιπόν αυτό το θέμα-που είναι κάπως χαοτικά οργανωμένο-γιατι προορίζονταν σαν ρισπονς παρά σαν ξεχωριστό θέμα- το έγραψα για να ενημερώσω λίγο για την μοντέρνα άποψη των νευροεπιστημών και της ψυχολογίας για τα αίτια και την αντιμετώπιση της κατάθλιψης.
Κατ\'αρχάς πρέπει να πω ότι αυτή η υπερ-απλουστευμένη υπόθεση της κατάθλιψης ως \"χημικής ανισορροπίας\" σε 1-2 νευροδιαβιβαστή (-ες) πρέπει επιτέλους να λήξει...γιατί μόνο ανισόρροπη είναι! Το γεγονός ότι κάποια φάρμακα (γνωστα ως Selective Serotonin Reuptake Inhibitors-SSRI και Selective Serotonin Norepinephrine Reuptake Inhibitors-SSNRI) επιφέρουν ανακούφιση \"παίζοντας κόλπα\" με την επαναπρόσληψη των μονο-αμίνων (κυρίως σεροτονίνη και νορεπινεφρίνη) εξηγεί τόσο τα αίτια της κατάθλιψης, όσο και με το να εξηγήσει κάποιος τα αίτια του πυρετού στην σύνθεση των προσταγλανδίνων που αναστέλλει το panadol και όχι στα μικρόβια που έχουν προσβάλλει τον οργανισμό.
Ο πυρετός όμως-παρ\'ότι δυσάρεστος-είναι η φυσική αντίδραση του οργανισμού όταν \"ξένοι εισβολείς-bugs\"(για να χρησιμοποιήσουμε και την υπολογιστική γλώσσα που είναι trendy) προσβάλλουν το ανθρώπινο σώμα. Η λήψη του panadol λοιπόν, αν και ανακουφίζει από τα συμπτώματα του πυρετού-κάτι βέβαια που είναι λάθος αφού αυτό μπορεί να επιμηκύνει την ζωή των ενοχλητικών bugs που επωφελούνται από τις \"δροσερές θερμοκρασίες\"-σε καμιά περίπτωση δεν καταπολεμά την αιτία (ίσα ίσα που μπορεί να την ενδυναμώσει!) πόσο μάλλον να προσδιορίσει (εκ\'του αποτελέσματος) τα αίτια του πυρετού!
Σκεφτείτε να μην ξέραμε τίποτα για τους μικρο-οργανισμούς και τα αντιβιοτικά...το ποιο πιθανό θα ήταν να είχαν κυριαρχήσει οι θεωρίες περί \"δυσλειτουργικού αυτόνομου συστήματος\" (το αυτόνομο-συμπαθητικό σύστημα ευθύνεται για τον πυρετό όταν μέσω κάποιων άλλων δρόμων \"λαμβάνει το μήνυμα\" ότι μικρόβια \"έχουν επιτεθεί\" στον οργανισμό) κάτι που μπορεί να διορθωθεί μέσω της χρήσης φαρμάκων τύπου παρακεταμόλης (panadol)! Σκεφτείτε τώρα ένα είδος μικροβίων που δεν σκότωναν, αλλά παρ\'όλα αυτά είχαν παθογόνα δράση προκαλώντας τον οργανισμό να αντιδράσει με πυρετό κλπ...μέσα στην αγνωσία μας περι μικροβίων και παθογόνων μικρο-οργανισμών θα έπρεπε να παίρνουμε paracetamol εφ\'όρου ζωής! (όπως και με τα αντικαταθληπτικά)
Έτσι λοιπόν φαίνεται να είναι και τα πράγματα με την κατάθλιψη αλλά και με το άγχος. Η αλήθεια είναι αυτή. Λίγα ξέρουμε για το πως λειτουργεί αυτό το υπερπολύπλοκο σύστημα που λέγεται εγκέφαλος. Οι σκέψεις και τα συναισθήματα μας δεν βρίσκονται σε 5-6 χημικά στον εγκέφαλο-και στην ισορροπία τους (αυτά περί \"ισορροπίας και ανισορροπίας\" μου θημίζουν αρχαίες θεωρίες περί ασθένειας που είχαν επινοήσει οι Ιπποκράτης, Γαλινός κλπ...δεν λέω, respected απλά όχι επίκαιροι πλέον), αλλά κάπου στις τρισεκατομμύρια συνάψεις και συνδέσεις των νευρώνων μας.
Απλά 10-15 χημικά (νευροδιαβιβαστές) είναι \"διάσημα\" (-οι), (τυχαίνει να είναι μέσο επικοινωνίας σε μεγάλο αριθμό συνδέσεων-αν και υπάρχουν πολλά ακόμη που δεν έχουν ανακαλυφθεί και πάρα πολλά που έχουν ανακαλυφθεί αλλά δεν έχουν μελετηθεί) οπότε και \"πειράζοντας\" τα είναι φυσικό να προκληθούν μαζικές αλλαγές, ασχέτως αν αυτές έχουν να κάνουν με τα πραγματικά αίτια.
Κανείς μοντέρνος σοβαρός νευροεπιστήμονας δεν πιστεύει ότι η κατάθλιψη είναι χημική ανισορροπία. Αν ήταν έτσι τα αντικαταθλιπτικά θα διόρθωναν το πρόβλημα μερικά λεπτά μετά την λήψη τους και όλοι θα είμασταν happy με ένα χάπι. Το γεγονός ότι τα αντικαταθλιπτικά παίρνουν κάποιο καιρό να δράσουν, σημαίνει ότι δεν \"διορθώνουν χημική ανισορροπία\" αλλά ότι επιφέρουν κάποιες μορφολογικές αλλαγές στους νευρώνες (κύτταρα του εγκεφάλου) που επικοινωνούν χρησιμοποιώντας την σεροτονίνη (πιθανόν τους κάνουν ποιο ευερέθιστους).
Επειδή τώρα τυχαίνει αυτοί οι νευρώνες να βρίσκονται σε μέρη του εγκεφάλου όπως στον ιππόκαμπο και στην πρόσθια αύλακα του προσαγωγίου που κωδικοποιούν τα συναισθήματα και την ευχαρίστηση (αλλά και την μνήμη...), κάνοντας τους ποιο \"ευαίσθητους\", σταδιακά αυξάνεται και η ενεργοποίηση τους (και έτσι αυξάνεται και η διάθεση), και έτσι έχουμε κάποια ευεργετικά αποτελέσματα που μπορεί να έχουν-αλλά και να μην έχουν-σχέση με τα πραγματικά αίτια της κατάθλιψης.
Το γεγονός όμως ότι ουσιαστικά δεν ξέρουμε σχεδόν απολύτως (μου άρεσε αυτός ο συνδυασμός) τίποτα προέρχεται από το γεγονός ότι κάποια φάρμακα που ονομάζονται SSRE (Selective Serotonin Reuptake Enhancers) όπως η τιανεπτίνη δρουν μέσω αντίθετου μηχανισμού (μειώνουν την σεροτονίνη στο συναπτικό κενό διεγείροντας τους μηχανισμούς επαναπρόσληψής της) και παρ\'όλα αυτά μειώνουν τα συμπτώματα και μάλιστα, δεν φαίνεται να προκαλούν \"επιπέδωση του συναισθήματος\" (αντιθέτως ανεβάζουν την διάθεση με ποιο ουσιαστικό τρόπο) και ούτε έχουν τόσες πολλές αντενδείξεις όσο τα SSRI! (μάλιστα υπάρχουν στοιχεία ότι αυξάνουν την libido) Για κάποιο λόγο όμως που δεν μου είναι γνωστός δεν είναι και τόσο γνωστά...αν και θα έπρεπε να είναι! Θα ήταν ενδιαφέρον να συζητήσουμε το θέμα με ένα ψυχίατρο. Αν και φαντάζομαι ότι θα έχει να κάνει με το εγκαθιδρυμένο μοντέλο \"χημικής ανισορροπίας της σεροτονίνης\" (που δογματικά υποστηρίζει ότι λιγότερη και όχι περισσότερη σεροτονίνη να είναι το πρόβλημα)...δυστυχώς. Θα ήταν ενδιαφέρον όμως αν κάποιοι από εσάς που επισκέπτεστε ψυχίατρο να αναφέρετε τα συγκεκριμένα φάρμακα. \'Οχι για τίποτα άλλο, αλλά απλά για να μάθουμε το λόγο που δεν ακούγονται τόσο συχνά ΄(η αλήθεια είναι ότι μπορεί να έχει να κάνει με αντενδείξεις που δεν γνωρίζω, αν και δεν βρήκα τίποτα τέτοιο στο νετ)
http://www.tianeptine.com/
Μια τελευταία υπόθεση είναι ότι η κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα πολύπλοκων παραγόντων (γενετικών, περιβαλλοντικών, ψυχολογικών/γνωστικών, κοινωνικών) που αλλάζουν με άγνωστο τρόπο κάποιες νευρωνικές οδούς και περιοχές (όπως αυτές που περιέγραψα πριν) και ότι φάρμακα όπως τα SSRI προάγουν νευρογένεση σε κάποιες από αυτές τις περιοχές, βελτιώνοντας με αυτό τον τρόπο την κατάσταση . Σε μια έρευνα βρέθηκε αυξημενος αριθμός κυττάρων και πολυπλοκότερη συνδεσιμότητα μετά την χρήση SSRI σε ιππόκαμπους ποντικιών που χρησιμοποιόντουσαν σαν \"μοντέλα κατάθλιψης\".
Το γεγονός ότι τα αντικαταθλιπτικά προσφέρουν κάποια ανακούφιση (αν και πρόσφατα αμφισβητήθηκε αυτό-βλέπε λινκ παρακάτω) σίγουρα ενοχοποιεί με κάποιο τρόπο το ευρύ σεροτονινεργικό σύστημα. Το με ποιο τρόπο όμως είναι άγνωστο. Έίναι όλοκληρο το σεροτονινεργικό σύστημα? Είναι μέρος του? Μήπως είναι μέρος ενός ευρύτερου προβληματικού συστήματος? Μήπως είναι μέσω της έμμεσης δράσης του σε άλλα συστήματα? Μήπως το πρόβλημα είναι σε άλλες νευρωνικές οδούς και εκφράζεται μέσω του σεροτονινεργικού συστήματος?...μήπως...μήπως... μήπως... Από το να κάνει κάποιος υποθέσεις (πράγμα υγιές στην επιστήμη) στο\"η κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα χημικής ανισορροπίας επειδή το είδα τυχαία και εκ του αποτελέσματος από κάποια φάρμακα\" είναι τεράστιο σφάλμα. Απλά κακή επιστήμη...(η μάλλον...money driven science...).
Μια πρόσφατη μελέτη αμφισβητεί την αποτελεσματικότητα των SSRI και SSRNI εκτώς από τις περιπτώσεις βαριάς μορφής κατάθλιψης.
http://www.fiercepharma.com/story/study-antidepressants-useless-for-most/2008-02-26
Κατά την γνώμη μου και φέρνοντας ξανά την παρομοίωση του πυρετού, η κατάθλιψη και το άγχος δεν είναι ασθένεις, αλλά αντιδράσεις του οργανισμού σε \"bugs\" που δεν είναι βακτήρια αλλά \"νοητικο-συναισθηματικοί ιοί\" που βρήκαν πρόσφωρο έδαφος ανάπτυξης σε νευρικά συστήματα που έχουν “αποδυναμωθεί” από γενετικά και περιβαλλοντικά γεγονότα. Ίσως και κάποιες άλλες καταστάσεις όπως τα θετικά συμπτώματα των ψυχώσεων (π.χ. ψευδαισθήσεις) επίσης να είναι αντίδραση αλλά σε \"βαρύτερους\" ψυχο-ιούς. Οι \"ψυχο-ιοί\" αυτοί δεν είναι φαντάσματα, απλά μια δικιά μου αναλογία για κάποια \"δυσλειτουργικά νευρωνικά δίκτυα\" που σχηματιστικαν μετά από συγκεκριμένες εμπειρίες και σκέψεις (π.χ. από τυχαίο γεγονός μέχρι μια τραυματική εμπερία) και που είχαν μια γενετική προδιαθεση να σχηματιστούν κατ\'αυτόν τον (δυσλειτουργικό) τρόπο.
Ο ψυχίατρος Beck, δημιουργός της Γνωστικής-Συμπεριφορικής Θεραπείας είχε υποστηρίξει ότι η κατάθλιψη δεν είναι αποτέλεσμα χημικής ανισορροπίας, αλλά μιας \"πάθησης της σκέψης\" (a disorder of thought) όπου \"παράλογες σκέψεις\" \"φιλτράρουν τις εμπειρίες με αρνητικό τρόπο\", οδηγώντας σε μια ακραία συναισθηματική κατάσταση. Ίσως οι σκέψεις αυτές να οδηγούν και στις μορφολειτουργικές αλλαγές του εγκεφάλου αλλά κανείς δεν μπορεί να ξέρει με ακρίβεια (το γνωστό η κότα έκανε το αυγό, η το αυγό την κότα...).
Το σίγουρο πάντως είναι ότι και η Γ-Σ βοηθάει. Απεικονιστικές μελέτες (με λειτουργικό μαγνητικό τομογράφο-fMRI) έχουν δείξει ότι η Γ-Σ αλλάζει την ενεργοποίηση των πρόσθιων λοβών (φλοιού) και \'οτι η αλλαγή της ενεργοποίσης σχετίζοται και με την μείωση των συμπτωμάτων. Το συγκεκριμένο εύρημα έχει νόημα αφού οι πρόσθιοι λοβοί σχετίζονται με τον ανώτερο έλεγχο της ψυχικής μας ζωής (στην argo της μοντέρνας ψυχολογίας και των νευροεπιστημών ονομάζονται \"εκτελεστικές λειτουργίες\"-\"executive functions\").
Μπορεί αυτό το εύρημα να σημαίνει ότι η αιτία της κατάθλιψης απορρέει από την υπο-ενεργοποίηση των \"ανώτερων πρόσθιων εκτελεστικών λοβών\" και όχι από την υπο-ενεργοποίηση του \"κατώτερου\" λιμβικού συστήματος που σχετίζεται με τα συναισθήματα (ιππόκαμπου, αμυγδαλής κλπ.)?
Πρόσφατες μελέτες όντως έδειξαν ότι οι καταθλιπτικοί έχουν μια μειωμένη ενεργοποίηση των πρόσθιων λοβών (γι\'αυτό έχουν και λιγότερο έλεγχο/αναστολή/φιλτράρισμα/ανάλυση της ροής της σκέψης καθώς και και μειωμένο σχεδιασμό και βούληση) και ότι αυτό σε συνδιασμό με ένα επίσης υπο-ενεργοποιημένο λιμβικό σύστημα (κακή διάθεση, απουσία απόλαυσης και μειωμένη μνήμη) έχουμε τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Έτσι λοιπόν, μέσω της \"γνωστικής αναδόμησης\" και αντικαθιστώντας τις δυσλειτουργικές αυτόματες σκέψεις και πεποιθήσεις του ασθενή με άλλες ποιο υγιείς, αλλά και με την παράλληλη ανάπτυξη ποιο πρακτικών δυνατοτήτων, όπως εκπαίδευση στην επίλυση των καθημερινών προβλημάτων και στον σχεδιασμό, οι \"εκτελεστικές λειτουργίες\" των πρόσθιων λοβών \"παίρνουν σιγά σιγά το πάνο χέρι\" και σταδιακά \"ελέγχουν\" τις κατώτερες συναισθηματικές αντιδράσεις που έχουν πέσει κάτω από το \"επιτρεπτό όριο\". Αυτή λοιπόν είναι η δουλειά της Γ-Σ θεραπείας.
Για την σχέση των εκτελεστικών \"πρόσθιων\" λειτουργιών και την κατάθλιψης καθώς και της Γ-Σ αντιμετώπισής της έχει συμβάλει η επαναστατική κατά πολλούς έρευνα της Helen Mayberg
http://www.sharpbrains.com/blog/2008/02/07/closing-the-circuit-helen-maybergs-research-could-revolutionize-depression-treatment/
http://wpcontent.answers.com/wikiped...eseratonin.gif
(Εικόνα που δείχνει τις \"διαδρομές\" των ντοπαμινεργικών και σεροτονινεργικών συστημάτων. Όπως φαίνεται, και τα 2 συστήματα ενώνουν περιοχές του πρόσθιου εγκεφάλου (φλοιού) που βρίσκονται τα \"ανώτερα\" κέντρα της σκέψης (και που είναι τα μεγαλύτερα στον άνθρωπο) με τις κεντρικές \"κατώτερες\" υπο-φλοιικές (συναισθηματικές και κινητικές) δομές όπου είναι και οι εστίες παραγωγής τους. Είναι εμφανές λοιπόν ότι και των 2 συστήματα σχετίζονται με την αξιολόγηση και την επεξεργασία της \"συναισθηματικής αξίας\" των ερεθισμάτων (εξωτερικών και εσωτερικών), οπότε και με την παραγωγή σκέψης και κινήτρων. Η εικόνα προσδιορίζει και μερικές από τις ποιο συγκεκριμένες λειτουργίες που έχουν σχετιστεί τα 2 συστήματα. Παραδόξως, αν και ΄το σεροτονινεργικό σύστημα σχετίζεται με την \"διάθεση\", το ντοπαμινεργικό είναι αυτό που σχετίζεται κυρίως με την \"ανταμοιβή\" και την \"ηδονή\". Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που οι μελλοντικές έρευνες εστιάζονται σε ανάπτυξη φαρμάκων που θα ενεργοποιούν το ντοπαμινεργικό σύστημα.
http://www.ingentaconnect.com/content/adis/cns/2000/00000013/00000001/art00004
Το σίγουρο είναι ότι η πολυπλοκότητα της λειτουργίας αυτών των συστημάτων καθώς και οι πάμπολλες λειτουργίες που εμπλέκονται καταστρέφει μια και καλλή τις απλές \"μονο-παραγοντικές απόψεις περι χημικών ανισορροπιών. Το LSD ας πούμε παρ\'ότι δρα στο σεροτονινεργικό σύστημα, επιφέρει εντελώς διαφορετικά αποτελέσματα από τα αντικαταθληπτικά (π.χ. αντιληπτικές διαστρεβλώσεις και παραισθήσεις). Επίσης τα φάρμακα για την σχιζοφρένεια υποτίθεται ότι δρουν στο ντοπαμινεργικό σύστημα
Είναι άγνωστο ποιο σύστημα από όλα αυτά αρχίζει το \"domino\" και επηρεάζει τα άλλα η αν όλα αυτά τα συστήματα με κάποιο τρόπο επηρεάζονται ταυτόχρονα, η αν όλα αυτά τα συστήματα επηρεάζοται από ένα άλλο που δεν ξέρουμε καν. Όπως είπα και πριν, δεν ξέρουμε και ούτε μπορούμε να γνωρίζουμε ακόμη με σιγουριά. Το σίγουρο είναι ότι βλέποντας την κατάθλιψη με όρους λειτουργικής νευροανατομίας και γνωστικής νευροεπιστήμης και όχι σαν μια απλή χημική ανισορροπία η κάτι ψυχαναλυτικό-δηλαδή απο μία νευρολογικη και νευροψυχολογική παρά ψυχιατρική σκοπιά (η νέα αυτή τάση στην ψυχιατρική ονομάζεται “νευροψυχιατρική”)-κάποιος κατά την γνώμη μου θα μπορέσει να δει ποιο ουσιαστικά και βαθιά στην ασθένεια (και βασικά...σε κάθε \"ψυχική ασθένεια\").
Όπως και με την φαρμακοθεραπεία, το γεγονός ότι η Γ-Σ βοηθάει μέσω του \"ανώτερου\" συστήματος δεν πάει να πεί ότι το \"ανώτερο πρόσθιο σύστημα\" ευθύνεται εξ\'ολοκλήρου για την κατάθλιψη, με τον ίδιο τρόπο που τα SSRI δεν συνιστούν ότι το \"κατώτερο\" συναισθηματικό σύστημα να ευθύνεται εξ\'ολοκλήρου για την συγκεκριμένη διαταραχή. Το μόνο που μας \"λέει\" είναι ότι τα συμπτώματα απαλείφονται μέσω μιας ακόμης οδού, που κατά την γνώμη μου είναι καλύτερη από την φαρμακοθεραπεία-SSRI/SSNRI, αφού δεν έχουμε και τις αντενδείξεις. Προσοχή μόνο ο Γ-Σ θεραπευτής να είναι έμπειρος. Υπαρχουν τεράστιες διαφορές από θεραπευτή σε θεραπευτή και πραγματικά η ψυχοθεραπεία είναι ένα είδος \"ψυχολογικής χειρουργικής\" που έρχεται μέσα από την εμπειρία.
Αυτό το κείμενο το έγραψα για να ενημερώσω σχετικά με τις νέες εξελίξεις και για να μην κοροιδεύουν ποια κάποιοι ψυχίατροι με χημικές ανησορροπίες. Όλα αυτά που έγραψα δεν είναι δικιές μου απόψεις (εκτος από τα σημεία που ενημερώνω για δικιές μου απόψεις) αλλά προέρχονται από μοντέρνα νευροεπιστημονικά και ψυχολογικά δεδομένα και όποιος θέλει μπορώ να του παραθέσω και ποιο επίσημες πηγές.
Αυτό το ποστ δεν το έγραψα σαν μανιφέστο εναντίων της χρήσης φαρμάκων. Απλά για να ενημερώσω για το τι πραγματικά ισχύει και τι όχι. Προσωπικά δεν αμφισβητώ ότι τα αντικαταθλιπτικά μπορούν να επιφέρουν κάποιες ευεργετικές αλλαγές. Απλά τα επιστημονικά δεδομένα δεν υποστηρίζουν τον “υποτιθέμενο μηχανισμό” της δράσης τους (“διορθώνουν μια χημική ανισορροπία”). Επίσης θα ήταν ενδιαφέρον αν κάποιοι ρωτούσαν για τα “παράδοξα” αντικαταθλιπτικά SSRE, αν και διάβασα ότι είναι πανάκριβα. Ελπίζω λοιπόν μέσω αυτού του ποστ ο καθένας να πείρε μια μικρή ιδέα για την πολυπλοκότητα της κατάστασης. Φυσικά αν και από την μία κάτι τέτοιο μπορεί να προκαλέσει αβεβαιότητα και έτσι να “τρομάξει” λίγο, από την άλλη μπορεί να βοηθήσει σε θεραπευτικές επιλογές. Σε μία ασθένεια που ακόμα και οι διαδικασίες του να “επιλέξω” και να “λάβω αποφάσεις” μπορεί να φαίνονται πολύ δύσκολες η και αδύνατες, υπάρχουν λύσεις.
