ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΚΑΙ Η ΙΔΕΑ

[Paradise Lost]

Έλκομαι από την σκέψη της Ουτοπίας. Από το ανέλπιστο που ζητά να γίνει εφικτό μέσω της επιθυμίας, κατά πως λέει ο σκοτεινός Ηράκλειτος. Από το ζητείτε και θα σας δοθεί, κατά πως διδάσκει, και προτρέπει ο Υιός του Ανθρώπου. Η Ουτοπία καθόρισε τα πνευματικά μου βήματα από μικρό παιδί. Η πίστη ότι αυτός ο κόσμος δεν είναι ο μόνος δυνατός κόσμος που ζούμε, ότι είναι δυνατή η αλλαγή, ο μετασχηματισμός, η κοινωνική δικαιοσύνη, το τέλος της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

Η θητεία μου στην μαρξιστική σκέψη δεν ήταν παρά το επιστέγασμα αυτής της προσωπικής μου αναζήτησης. Οπως άλλωστε και κάθε νέου που ήθελε να δηλώσει "επαναστάτης". Όταν διάβαζα τα φοβερά αποσπάσματα από τα Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα του Μαρξ, εκεί που αντλώντας έμπνευση από τον Σαίξπηρ μιλά για την αλλοτρίωση του χρήματος, ή ακόμα περισσότερο στην Γερμανική Ιδεολογία όπου περιγράφει μια παραδεισένια κατάσταση της μελλοντικής αταξικής, κομμουνιστικής κοινότητας, εκεί ένιωθα πως βρίσκεται η αλήθεια και ο μίτος της Αριάδνης που σε οδηγεί έξω από την Ιστορία, προς το όμορφο, πιο ανθρώπινο μέλλον. Αργότερα, όταν εγκατέλειψα τον Μαρξιαμό και γοητεύτηκα από την σκέψη του Νίτσ, ανακάλυψα την ουτοπία του αισθητικού οράματος του Υπερανθρώπου, της δημιουργικής φύσης που κρύβουμε μέσα μας προκειμένου να θεμελιώσουμε, ως νέοι νομοθέτες, τους νέους κώδικες ηθικής. Πέρασε όμως γρήγορα κι αυτή η γοητεία, και ήρθε ως άμεσο χτύπημα στη νου και την καρδιά μου ο Σοπεχνάουερ και η Ανατολική Φιλοσοφία. Αυτός ήταν ένας πολύ επικίνδυνος συνδυασμός. Από τη μια είχες τον μεγάλο αρνητή της ζωής, τον στοχαστή που άμα ήσουν απογοητευμένος και συντετριμμένος σου έδινε χώρο στον κόσμο να ζεις, και από την άλλη η γοητεία του απρόσωπου, η αίσθηση πως δεν αποτελείς παρά μια ελάχιστη ποσότητα στον κόσμο, μια ιδέα που διαμόρφωνε εντός σου, αν την εκλάμβανες στα σοβαρά, μια ιδιόμορφη αίσθηση ατομικότητας: ένα εγώ δίχως σημείο αναφοράς, η αποθέωση της αυτο-αναφορικότητας, ένας κόσμος χωρίς θεμέλιο.

Ολα αυτά τα όμορφα διανοητικά κατασκευάσματα προσφέρουν αναμφισβήτητα όχι μόνο στιγμές διέγερσης του πνεύματος σου, αλλά, το κυριότερο, τρόπους ζωής. Σου μαθαίνουν να κοινωνικοποιείσαι και ν' αντιλαμβάνεσαι την πραγματικότητα βάσει ενός πλαισίου, οπωσδήποτε καλά θεμελιωμένου και περιχαρακωμένου. Είναι, όπως έλεγε και ο Γιανναράς, "καταφύγια ιδεών". Εκεί μέσα δεν κινδυνεύεις από τις επιδράσεις και τις επιρροές του έξω κόσμου. Ζεις ενταγμένος σε μια κοινότητα. Προστατεύεσαι από τους ομοίους σου, σε συντροφεύει η παρουσία των ομοϊδεατών σου. Είτε στο Κόμμα ανήκεις, είτε στην θρησκευτική ομάδα, είτε σε μια αίρεση ή σε έναν φιλοσοφικό σύλλογο, η Κοινότητα αυτή δεν σ΄αφήνει δίχως στήριγμα τον καιρό της αμφιβολίας σου. Γι' αυτό και όσοι τελικά έφυγαν από αυτά τα "καταφύγια ιδεών" πολύ δύσκολα κατάφεραν να προσαρμοσθούν στην εκτός Κοινότητας ζωή τους- είχαν πάντα το στίγμα του "ρεβιζιονιστή", του "αποστάτη", του "αιρετικού", κλπ.

Τώρα, δοθέντος ότι η πνευματική μου πορεία, όπως και καθενός άλλου θα΄λεγα, τελειωμό δεν έχει (διαφορετικά θα' μασταν ζωντανοί-νεκροί), το ερώτημα μου είναι αν ο Χριστιανισμός και μάλιστα η Ορθοδοξία, ο άλλος μεγάλος σταθμός της προσωπικής μου διαδρομής, είναι κι αυτός "καταφύγιο ιδεών", είναι ένα προστατευτικό και εν πολλοίς αποστειρωμένο σύνολο που πνίγει την σκέψη και τη ζωή σου.

Η απάντηση δεν είναι δυνατό να δοθεί παρά μόνο βυθιζόμενος στον εσωτερικό σου άνθρωπο, εκεί όπου κρύβεται ερμητικά η κάθε απάντηση. Γιατί η πίστη βιώνεται από ορισμένους ανθρώπους ως πηγή ενέργειας και δύναμης, και από άλλους (και μάλιστα δηλωμένους πιστούς) ως καταπίεση; Εγώ θα ισχυριζόμουν πως γι' αυτήν την κατάσταση, εκείνο που απουσιάζει και δεν γονιμοποιεί την καρδιά των πιστών είναι ο Λόγος ως Διάλογος. Το ίδιο ακριβώς τηρουμένων των αναλογιών ισχύει και στις προηγούμενες μορφές κοινότητας που ανέφερα: ο διάλογος εντός τους απουσιάζει, τουτέστιν απουσιάζει η αμφισβήτηση, η σύγκρουση, η διαλεκτική. Αφ' ης στιγμής εντάσσεσαι στο εσωτερικό κάποιας πολιτική, θρησκευτικής, φιλοσοφικής οργάνωσης, το καταστατικό της σε δεσμεύει απόλυτα. Υπάρχει μόνο λόγος, αλλά όχι διά-λογος. Γι' αυτό και οι ποικιλότροπες νευρώσεις που εμφανίζουν πολλά μέλη. Συμβαίνει το ίδιο και στην Ορθοδοξία; Ο απλοϊκός παρατηρητής θα παραδεχτεί πως και εδώ ισχύει ότι και αλλού. Ο διαφωνών καταδικάζεται ως αιρετικός, αφορίζεται και μένει εκτός "νυμφώνος". Και εδώ, αυτό που μετρά είναι η πειθάρχηση σε ορισμένους τύπους, άρα ελευθερία δεν υπάρχει.

Τα πράγματα δεν είναι, όμως, έτσι. Στην ιστορία της Εκκλησίας ο αιρετικός και ο διαφωνών δεν αναγνωριζόταν ως τέτοιος από μια μερίδα σοφών που είχε το ex cathedra αλάθητο. Δεν ήταν το ιερατείο, η κλειστή κάστα των σοφών που επέβαλλε τις "ποινές". Ήταν το σώμα της κοινότητας που συνεδρίαζε δια των προεστώτων του (και όχι δια των αντιπροσώπων!), και αποφάσιζε αν αυτός ο Διάλογος καταργούσε ή όχι την επικοινωνία με τον Λόγο. Η "ποινή" της καταδίκης ή του αφορισμού έχει ένα περιεχόμενο που πολλοί αγνοούν: ήταν η στέρηση της Θείας Ευχαριστίας από τον αιρεσιάρχη και τους οπαδούς του. Ήταν, με άλλα λόγια, η διακοπή της ύψιστης μορφής επικοινωνίας και διαλόγου με τον Λόγο. Δεν ήταν μια απρόσωπη ποινή, ήταν μια ποινή βαθύτατα υπαρξιακή- ήταν σαν να του έλεγαν "όπως ζεις και όπως διδάσκεις, αυτός ο τρόπος εμποδίζει την σύναξη μας να οικοδομήσει εναν διάλογο με τον Λόγο, η διδασκαλία και η ζωή σου είναι ένας μονο-λογος έρεισμα δεν έχει προς τον Όντως Άλλον, τον Λόγο, γι' αυτό επειδή στην ουσία είσαι ένας θορυβοποιός σε απομακρύνουμε προς στιγμήν από την σύναξη μας έως ότου αλλάξεις νου". Αυτό ήταν το μοτίβο κάθε καταδίκης ή αφορισμού σε σύγχρονη γλώσσα. Δεν σε καταδικάζω γι 'αυτά που πιστεύεις, αλλά επειδή δεν διαλέγεσαι με τον κοινό μας Λόγο σου στερώ την δυνατότητα να φτάσεις σ' Αυτόν δίχως το "κατάλληλο ένδυμα". Είναι ακριβώς σαν να σε καλεί σε προσωπική πρόσκληση ο Βασιλιάς σε επίσημο δείπνο, κι εσύ πας ανέτοιμος, αξύριστος, άβαφη κλπ. Βέβαια ως ένδυμα εδώ νοείται ο έσω άνθρωπος, η καρδιά σου.

Ερχόμενοι στη σύγχρονη πραγματικότητα, ο πιστός διαφέρει από τον "πιστό". Τώρα μπορεί να μην έχουμε τις μεγάλες έριδες και αιρέσεις στον χώρο της Εκκλησίας, την θεσμική μορφή δηλαδή κατάργησης του Διαλόγου, αλλά τούτο δεν σημαίνει πως κυριαρχεί η ομοιομορφία και η κοινή προσέγγιση. Η καταπίεση που αισθάνεται ο "πιστός" από τους Κανόνες της κοινής πορείας προς τον Λόγο είναι σημάδι πως ακόμη κινείται αυτόνομα, δίχως ταπείνωση, αυτάρεσκα. Στην ουσία η μη ταπέινωση δεν είναι απόδειξη ελευθερίας, αλλά φόβου. Ο Λόγος του προκαλεί τον φόβο και όχι την αγάπη. Αντίθετα ο Διάλογος είναι αυτός που γεννά την αγάπη- δεν είναι τυχαίο που η λέξη "πίστη" έχει την σημασία της "εμπιστοσύνης". Οταν δεν εμπιστεέυσαι κάποιον δεν του ανοίγεσαι κιόλας, δεν του μιλάς, μένεις κλεισμένος στην αυταρέσκεια του εαυτού σου, μόνος. Όταν όμως κάνεις διάλογο ρισκάρεις τα πάντα, είσαι στα πρόθυρα να χάσεις την ψυχή σου επειδή εμπιστεύεσαι, ομολογείς πως δεν θέλεις να είσαι μόνος αλλά κοινωνικός, και ο Λόγος είναι αυτός που συνέχει τη ζωή και την ύπαρξη σου, την καρδιά και το σώμα σου. Ετσι διαλεγόμενος αληθινά, οδηγείσαι φυσιολογικά στην Θεία Κοινωνία, έτοιμος να μασήσεις τον Λόγο, να τον δαγκώσεις με τα δόντια σου, να τον καταπιείς μέσα σου- η απόλυτη συμ-μετοχή στον Λόγο, να γίνεις ένα μαζί του, όπως ακριβώς στην ερωτική πράξη. Ο Διάλογος με τον Λόγο, αν γίνεται ορθά, είναι μια ερωτική διαδικασία που καταλήγει στην ψυχοσωματική ένωση σου μαζί Του.

Διαβάζοντας τα κείμενα που περιγράφουν τη ζωή των ασκητών και γενικά των αγωνιζόμενων πιστών αυτό που βλέπει κανείς είναι μεν μια υπερφυσική κατάσταση η οποία όμως καλύπτεται από την εναγώνια προσπάθεια τους να υπερβούν κάθε πρόσκομμα που τους στερεί τον διάλογο με τον Λόγο: βλέποντας μάλιστα κάθε άνθρωπο ως εικόνα του Λόγου αυτού, συνεχίζουν τον διάλογο με τις εικόνες του Λόγου. Αληθινά ωραίοι άνθρωποι!

Αυτό τελικά είναι που διακρίνει τον αληθινό πιστό, από κάθε άλλο "πιστό" (ακόμα και της Εκκλησίας). Το ότι απεχθάνεται κάθε μορφή ιδεολογίας, κάθε μορφή απρόσωπης επικοινωνίας. Εδώ είναι το Πρόσωπο, εκεί είναι η Ιδέα. Πώς είναι εφικτός ο διάλογος με μια Ιδέα; Μα φυσικά, δεν είναι εφικτός. Εφικτή είναι μόνο η σκέψη, αλλά όχι η σχέση. Με το Πρόσωπο συνάπτεις σχέση και όσο ερωτικότερη είναι αυτή, τόσο αυθεντικότερη γίνεται και η επικοινωνία μαζί Του. Είναι όπως τα λέει ο Ιωάννης της Κλίμακος, για τον ερωτευμένο εκείνο που ούτε στον ύπνο του δεν ησυχάζει αλλά διαρκώς σκέπτεται και ποθεί το αγαπώμενο πρόσωπο. Το ίδιο συμβαίνει και στην επικοινωνία, τον διάλογο, την σχέση με το Πρόσωπο. Αγαπάμε πρόσωπα κι όχι ιδέες.

Γι' αυτό και η Ορθοδοξία, αν την εκλάβει κανείς στα σοβαρά, δεν εχει σχέση με την μεταφυσική. Είναι προσωποκεντρική και όχι ιδεοκεντρική, ερωτική κι όχι "πνευματική". Κυρίως είναι κλήση για σύναψη σχέσης και διάλογο με τον Λόγο και τις εικόνες του Λόγου.

[Voyager_ed]

Μαύρο Αστέρι

Χαμένος παράδεισος? Ή χαμένος στον παράδεισο? Πιστεύω πως είναι το δεύτερο.

Χωρίς να θέλω να σε κολακεύσω, το κείμενό σου «το Πρόσωπο και η ιδέα» είναι απ? αυτά που σε κάνουν να νιώθεις ότι τελικά αξίζει τον κόπο να ασχολείσαι με τα φόρα του νετ.

Υποθέτω πως γνωρίζεις οτι βγάζω σπυράκια όταν ακούω για θεούς, αλλά τα όσα έγραψες με βρίσκουν σύμφωνο επί της ουσίας. Κι επειδή η εικόνα του θεού και της εκκλησίας τουλάχιστον με ξενίζει, διάβασα το κείμενό σου αντικαθιστώντας τις λέξεις «Πρόσωπο», «Θείο» κλπ. με λιγότερο φορτισμένες εκφράσεις όπως «είναι», «γίγνεσθαι» ή πιο απλά, «σύμπαν»?? και το κείμενό σου έγινε κείμενο «ζεν».

Για μια ακόμα φορά επιβεβαιώνεται ότι όλοι οι δρόμοι μπορούν να οδηγήσουν σ? αυτό που ονομάζουμε «γνώση» ή «φώτιση» ή ?. . Σε κάθε ιδεολογία ή θρησκεία υπάρχουν διάφορα επίπεδα ανάγνωσης και συνείδησης.

Όπως υπάρχει η «πίστη» ως τυπολατρία, ιδιοτέλεια και φανατισμός έτσι και η «ιδεολογία» μπορεί να είναι περιοριστική, καταπιεστική και ανασταλτική για την πρόοδο του ανθρώπου.

Η «πίστη» ως διά-λογος και άμεση ερωτική σχέση με αυτό που ονομάζετε «θεό» είναι αφ? αυτής εμπειρία μη περιγράψιμη, προσωπική και μη ανακοινώσιμη σε τρίτους. Μια τέτοια «πίστη» ξεπερνά τις εικόνες και τα σχήματα. Ο «παράδεισος» είναι πλέον παρών μέσα απ? τη βίωση της «κοινωνίας» με το γίγνεσθαι (εσύ διάβαζε θείο), η «αιώνια ζωή» είναι παρούσα μέσω της διάχυσης της ατομικότητας στο αιώνιο σύμπαν. Ως μη περιγράψιμη, η εμπειρία αυτή αφήνει κατά μέρος τις θεολογίες και τα ευαγγέλια, δηλαδή τις περιγραφές (εγώ διαβάζω χριστιανικά μανιφέστα). Οι «εκκλησίες και οι τελετουργίες» γίνονται απλώς εργαλεία και τεχνικές που διευκολύνουν την «επι-κοινωνία».

Τον κοινωνό αυτής της κατάστασης δεν τον απασχολεί η ελπίδα της «ανάστασης» γιατί βιώνει την ανάσταση μέσω της ταυτότητάς του με το σύμπαν (εσύ ξαναδιάβαζε αγία τριάδα), δεν τον απασχολεί ο «παράδεισος» ως επαγγελματική προοπτική γιατί τον νιώθει σαν γλυκεία αίσθηση της ταυτότητας με το σύμπαν (εσύ διάβαζε μαυροδάφνη και ψωμί), η μετεμψύχωση συντελείται εδώ και τώρα (αυτό είναι από άλλη θρησκεία).

Σε μια τέτοια ενορατική εμπειρία, όσο κι αν είναι ατομική, συναντιόμαστε όλοι, ανεξάρτητα από το αν εκεί φτάσαμε με εργαλείο τον χριστιανισμό, το νιτσιεσμό, τον χορό των ντερβίσηδων, το tango (άντε και τη salsa), το διαλογισμό κάτω από καταρράκτες, την τελετουργική χρήση μεσκάλ ή την ψυχαναλυτική χρήση LSD.

Νομίζω ότι όλοι ζούμε σε κάποιο «καταφύγιο ιδεών» απ? τη στιγμή που εκφράζουμε απόψεις και έχουμε μια εικόνα για τον κόσμο. Το θέμα είναι να μπορούμε να αναχθούμε πάνω απ? τις εικόνες και τις προσκολλήσεις. Όταν λέω πως «the world is floating» δεν εννοώ τόσο πως ο κόσμος αλλάζει, (όλοι το ξέρουμε αυτό) αλλά κυρίως πως η εικόνα μας για τον κόσμο αλλάζει. Συνεχώς.

Κι αυτή είναι η ελπίδα.